Historycznie rzecz ujmując analitycy transakcyjni podzielili twórczość Erika Berna na 3 okresy: 1) faza stanów Ja, 2) faza transakcji i gier oraz 3) faza analizy skryptu, podczas których na fundamencie zaproponowanej teorii Berne, dobudowywał kolejne jej elementy, które do dnia dzisiejszego rozwijane są przez jego następców tworząc pojęcie Analizy Transakcyjnej (AT). Na tej podstawie przyjmuje się, że AT zajmuje się analizą 4 obszarów ludzkiego funkcjonowania:
- analizą osobowości – w tym celu posługuje się modelem Stanów Ja, opisując sposoby wyrażania swojej osobowości w zachowaniu (Rodzic, Dorosły, Dziecko), by lepiej rozumieć w jaki sposób ludzie funkcjonują,
- analizą transakcji – proponując teorię komunikacji opisującą mechanizmy komunikacji intra- i interpersonalnej,
- analizą skryptu życiowego – wyjaśniając źródła automatycznych i powielanych z okresu dzieciństwa zachowań, które mogą generować zaburzenia i problemy w życiu dorosłym,
- analizą struktury czasu – analizując mechanizm znaków rozpoznania, które mają istotny wpływ na fizyczny i psychiczny dobrostan jednostki,
W książce „Dzień dobry i co dalej.” autor podaje następującą definicję Analizy Transakcyjnej: „analiza transakcyjna jest zawiłym labiryntem wzajemnie połączonych i spójnych pojęć, po których można się poruszać w dowolnym kierunku, zawsze napotykając na coś interesującego i użytecznego.” Zaproponowana definicja wydaje się być ciekawa z dwóch powodów, z jednej strony pokazuje ogromną ilość pojęć i procesów, które analityk musi poznać żeby sprawnie wykorzystywać z narzędzi AT we własnej pracy. Z drugiej, pojęcie zawiłego labiryntu nakreśla obszary w jakich AT może zostać zastosowana m.in. w życiu codziennym (np. podczas spotkań rodzinnych czy towarzyskich) / psychoterapii (np. indywidualnej czy grupowej) / organizacji / edukacji itd. Innymi słowy, koncepcja AT może być wykorzystywana zarówno przez jednostki jak i grupy, pary czy rodziny. Funkcjonowanie w oparci o koncepcje Analizy Transakcyjnej koncentruje się na odkrywaniu i poszerzaniu świadomości siebie i innych, braniu odpowiedzialności oraz poczuciu autentyczności w kontaktach z innymi.
Na tej podstawie przyjmuje się, że analiza transakcyjna jest teorią osobowości, dzięki której możliwe jest opisanie struktury wewnętrznej jednostki w oparciu o model stanów JA (analiza osobowości, model strukturalny). Opisuje również etapy rozwoju człowieka, który prowadzi do osiągnięcia optymalnego (autonomicznego) funkcjonowania (analiza skryptu). AT rozumiana jako teoria i technika psychoterapeutyczna daje narzędzia do pracy nad rozwojem i wprowadzaniem zmian w życiu pacjenta. Jej zastosowanie nie ogranicza się jednak wyłącznie do gabinetu psychoterapeuty. Obecnie założenia AT stosowane są z licznymi sukcesami również w obszarach tj. organizacji (diagnoza i inżynieria organizacji), edukacji (dzieci, młodzieży, osób dorosłych) i szeroko rozumianym poradnictwie (consuelling).
Analiza Transakcyjna w rozumieniu Międzynarodowego Towarzystwa Analizy Transakcyjnej (ITAA) definiowana jest następująco: „AT jest teorią osobowości i systemem psychoterapii ukierunkowanej na osobisty rozwój i osobistą zmianę.” Aktualnie zakres teorii analitycznych i ich zastosowanie zdecydowanie wykracza poza obszar psychoterapii, jest nadal eksplorowany i rozbudowywany. Niezależnie od obszaru zastosowania techniki i narzędzia Analizy Transakcyjnej opierają się na trzech głównych założeniach filozoficznych:
- Każdy ma zdolność do bycia w pozycji: Ja jestem OK i Ty (wy) jesteś OK.
- Każdy ma zdolność do samodzielnego myślenia.
- Każdy ma zdolność do podejmowania decyzji brania odpowiedzialności za swoje życie.
Podsumowując, niezależnie od zastosowania, korzystanie z założeń, teorii, narzędzi i technik Analizy Transakcyjnej pozwala na uzyskanie większej świadomości własnych procesów psychicznych, efektywny rozwój, samorozwój, prewencję i profilaktykę oraz adaptację do zmian w otaczającym świecie.